اینها شیرازی اند، پس…. هستند! آنها شمالی اند، پس … هستند! فلان سهم ها / کارخانه ها همه … هستند! همه مردم…. هستند! همه آلمانی ها … هستند! ایرانی ها…هستند! ولی خارجی ها اینجوری اند! ما ایرانی ها همیشه می خواهیم آسان ترین راه را انتخاب کنیم! متولد ماه….. هسای پس بی قید و بندی! اهالی فلان شهر همه قاچاقچی هستند! طرف بنز داره پس…. همه آنهایی که ماشین 200 میلیون دلاری سوار می شوند…. هستند! و هزاران مثال دیگر.
قبل ازاینکه وارد قسمت تحلیل بشیم، بیایید این داستان کوتاه را باهم بخوانیم، یک روزپسری همراه پدر خود سوار ماشین می شود و به سفر می روند.درطول مسیر تصادف می کنند و پدر فوت می کند. نیروهای امدادی پسر را به بیمارستان منتقل می کنند.زمانی که رئیس بیمارستان برای بررسی وضعیت جسمانی پسر به ملاقاتش می رود با تعجب متوجه می شود این فرد همان پسر خودش است! قضیه چیست؟ اگرپدر فوت کزده ، پس رئیس بیمارستان چه کسی است؟ آیا ما اینجا با یک معما و مساله پیچیده خانوادگی روبرو هستیم؟!
نگاه تحلیلی، چرا چنین چیزی رخ می هد؟
آنچه در بالا ملاحضه کردید،نشانگر خطایی به نام استریو تایپ، استریو تایپینگ، تفکر قالبی یا کلیشه ای در انسان است. لغت لاتین معادل کلمه استریوتایپ می باشد، که استریو ریشه کلمه ای یونانی به معنی محکم و غیر قابل تغییر است و کلمه تابپ به معنی تاثیر می باشد.در نتیجه کلمه استریوتایپ به معنی تاثیر غیر مقابل تغییر(چارچوب غیرقابل تغییر) می باشد. ما میتوانیم آن را به فکرقالبی یا کلیشه ای ترجمه کنیم. خطایی رایج در تحلیل و تصمیم گیری که به واسطه ی آن ، افراد و پدیده ها را در ذهن خود سته بندی کرده و تنها براساس معیارهای خاصی مانند محل زندگی ، سابقه، جنسیت، قومیت، رنگ پوست و موارد مشابه قضاوت می کنیم و یک حکم کلی صادر می کنیم.خطای استری تایپ ترکیبی ازنگرش و پیش داوری هااست که به گروهی خاص تعمیم یافته و اغلب هم نادرست است.به عبارتی دیگر ، کسانی که تفکر قالبی دارند فکر می کنند همه افراد یک گروه از یک ویژگی معین برخوردارند.در مورد داستان کوتاه تصادف ،پسر ورئیس بیمارستان، اگر خطای استریتایپ در مورد جنسیت وجود نداشت بیشتر ما جواب درست را می توانستیم حدس بزنیم.در آن داستان رئیس بیمارستان ، مادر پسر بود! اما ما این استریو تایپ را داریم که رئیس بیمارستان قاعدتا یک مرد است و اصلا ذهن ما اجازه حل این معمارا نمی دهد.نکته ی دیگر که بسیار حساس و راهمیت است، مفهومی به نام خود قالب بندی یا خود کلیشه اندیشی است. این مفهوم موجب می شود در مواقعی ، ما دچار یاس ، نا امیدی، افسردگی یا خطا در هدف گذاری شویم. برای مثال وقتی با خود می گوییم ریاضی پسر ها بهتر از دخترها است! و خود یک دختر باشیم ! ممکن است انگیزه خود برای ادامه تحصیل در رشته های فنی _ مهندسی را ازدست بدهیم( اگر خانم دکتر مریم میرزاخانی این گزاره را باور می کرد،هیچ گاه جایزه فیلد را دریافت نکرده بود!). یا ایرانی ها باهوشندو ما یک ایرانی باشیم! فکر کنیم چون ایرانی هستیم، بدون تلاش و فعالیت خاصی در زندگی موفق خواهیم بود.
راهکار چیست؟ تکنیک تعلیق سه ثانیه ای
گوردون آلپورت روانشناس معروف آمریکایی جمله ای دارد که بسیار جالب است. هرگز با واقعیت مزاحم من نشوید. چون من تصمیم خود را گرفته ام. این جمله جان کلام استریو تایپینگ را توضیح می دهد.یعنی من بجای آنکه با واقعیت سروکار داشته باشم، ازقبل و بر مبنای یکی دوتا نشانه / ویژگی تصمبم را گرفته ام. حال چه کنیم که ازخطای استریو تایپینگ در امان باشیم؟ تکنبک سه ثانیه تعلیق را تمرین کنیم! معمول آن است که میان قضاوت درباره یک شی /شخص/پدیده/ و به زبان آوردن آن قضاوت، تقریبا زمانی وجود ندارد و به همان سرعتی که در ذهنمان می گذرد آن را بیان میکنیم.اگرچند روزتمرین کنیم که بین آنچه که در ذهنمان می گذرد و آنچه که می گوییم فقط سه ثانبه به تاخیربیاندازیم، مغز ما فرصت پیدا می کندکه در مورد آن قضاوت ، نه بصورت خودکار که بصورت خودآگاه فکر کند. در آن سه ثانیه فقط یک سوال از خود بپرسیم: آیا برای آنچا می خوام بگویم شواهد کافی دارم یا صرفا بر مبنای یک پیش دانسته است که هیچ گاه آن را نیازموده ام و از نظر آماری بررسی نکرده ام ؟ همین تاخیزسه ثانیه ای و همان سوال ساده را می شوددر فوروارد کرد نیک پیام یا به اشتراک گذاری مجدد آن در شبکه های اجماعی مثل تلگرام به کار برد.
