به این جملات دقت کنید : ( من نباید جریمه شوم. پپلیس بجای اینکه به کار اصلی اش بپردازد، یعنی جیب زنها و معتادان را ازخیابان جمع کنند، می آید سراغ من که در یک خیابان خلوت، بجای 80 کیلومتر سرعت 85 کیلومتر داشته ام. آن هم برای اینکه زود تر به کلاسم و ارتقای فرهنگ این کشور برسم، ببینید با دانشگاهیان چه برخوردی می کنند! درحالی که جیب زنها آزادند! یک مثال دیگر را مرور کنیم ، فرض کنید شما از دونفر می پرسید نظر شما در مورد عملکرد اقتصادی رئیس جمهور چیست؟ نفراول : او عملکرد اقتصادی خوبی دارد و توانسته است میزان اشتغال را در کشور به خوبی بالا برد. همچنین سطح رفاه در دوران او یه خوبی و به وضوح افزایش یافته است. نفر دوم : لبته عملکرد رئیس جمهور باید در ابعاد مختلف دیده شود. متاسفانه این رئیس جمهور در افراد فقیر جامعه جایگاهی ندارد. چرا که ازیک خانواده ثروتمند است. ماشین و خانه اش بسیار اشرافی است و در ضمن در دوران ریاست جمهوری اش هم یک پرونده فساد اخلاقی داشته است!.
نگاه تحیلی : بگذارید این موضوع را بهتر درک کنیم
اصطلاحی وجود دارد به نام شاه ماهی سرخ! شاه ماهی سرخ استعاره از چیزی دارد که موجب انحراف یاگمراهی از مساله اصلی و محوری می شود. اصطلاح شاه ماهی سرخ از کجا آمده است؟ اینکه این اصطلاح دقیقا از چه زمانی شکل گرفته است، نمی دانیم . اما داستان این است که شکارچیان پی برده اند این ماهی بوی شدیدی دارد که باعث می شود که جایی که بوی آن پیچید سگ های شکاری نتوانند بوهای ضعیف تر را دنبال کنند. تکنیک فریب شاه ماهی سرخ هم همین کار را می کند، یک موضوع بی ربط اما جذاب را وارد استدلال می کند تا توجه را از موضوع اصلی منحرف کند. در این حالت، مخاطبان ممکن است مسیر غلطی را دنبال کنند. اصطلاح نعل وارونه در زبان فارسی نیزبه همین مفهوم اشاره دارد. نعل را که به صورت وارونه به پای اسب بزنید، اثری که بر روی جاده می گذارد، جهتی خلاف جهت حرکت را نشان می دهد. در دو مثال بالا تکنیک شاه ماهی سرخ برای فریب / مغالته استفاده شده است.در مثال اول موضوع اصلی چیست؟ جریمه بخاطر خلافی که مرتکب شده است، اما آن فرد بجای مقصر دانستن خود ، پلیس را سرزنش می کند که چرا کار اصلی اش را انجام نمی دهد؟ کار اصلی اش از نظر آن فرد فریبکار چیست؟ یک موضوع کاملا نامرتبط به خلاف رانندگی ایشان، مشکلاتی مانند جیب زنها و معتاد ها در جامعه! یا در مثال عملکرد انتقادی رئیس جمهور ، میبینید درباره ی ساه ماهی سرخ بدبو، در مسیر افکار ما عملکرد اقتصادی مطرح است. اما این دو موضوع آنقدر جذاب است مه تمام حواس ها را پرت می کند.شاه ماهی سرخ زمانی بیشترین تاثیر را می گذارد که موضوع بی ربط دوم ، موضوعی بسیار جذاب، مانند عدالت یا بسیار حساس ، مانند رسوایی اخلاقی باشد. حلا سعی کنید شاه ماهی سرخ را در این جمله بیابید.پیشنهاد سرمایه گداری شما در حوزه معدن جذاب است ، اما دقت کنید که شرکت سرمایه گداری افق روشن و درخشش آینده هم حوزه معدن را برای سرمایه گذاری انتخاب کرده است. این شرکت بسیار بد نام یوده و در حوزه های قبلی که وارد شده بود نیز فساد گسترده در شکست های پیاپی داشته است.
راهکار چیست؟ تفکیک موضوع اصلی و فرعی
برای مقابله با تکنیک فریب شاه ماهی سرخ ، سه راه کار را تمرین کنیم:
- تلاش کنیم تا جای ممکن، موضوعات اصلی را از موضوعات فرعی تفکیک کنیم.
- تاکید کنیم که ما میخواهیم در این جلسه یا مناظره در مورد موضوع اصلی صحبت کرده و بگوییم که موضوعات فرعی ، در جای خود می توانند مورد بررسی قرار گیرند و حتی ممکن است با اهمیت نیزباشند.اما در اینحا این موضوع بی ربظ است.
- موضوع اصلی را براساس شواهد، مدارک و منظق و استدلال بررسی کنیم و سعی کننیم از وزودمجدد شاه ماهی سرخ جلوگیری کنیم.
مثلا در مورد مثال رئیس جمهور میتوان گفت هدف ما بررسی عملکرد اقتصادی یک دولت است. نه موارد دیگر. در ضمن تجربه نشان داده اشرافی بودن یک رئیس جمهور ، ارتباط همیشگی با توقفیق اقتصادی یا عدالت اجتماعی ندارد چه بسا روسای جمهوری که به ظاهر غیر اشرافی بوده اند، اما شاخص هیا عدالت اقتصادی و اجتماعی را بدنر کرده اند.و چه بسا روسای جمهوری که از خانواده های متمول بوده اند اما کشورشان عدالت بیشتری را تجربه کرده است. همچنین مسائل اخلاقی فردی به ما ربطی ندارند.ما به اخلاق اجتماعی مسئولان می پردازیم، اخلاق اجتماعی مانند تجمل مخالفین ، شفافیت و پاسخ گویی به مردم، رسانه و… بنابر این برمیگردیم به موضوع اصلی بحث، یعنی عملکرد اقتصادی!